Là huyện nằm ở phía đông bắc tỉnh Cao Bằng, cách trung tâm thành phố 62 km theo tỉnh lộ 206, Trùng Khánh có khí hậu mát lành và thổ nhưỡng thuận lợi cho sự sinh sôi của cây hạt dẻ. Chính vì vậy, nơi đây được coi là “lãnh địa” của dẻ với số lượng nhiều và ngon. Chỉ cần đỗ xe bên đường, đi vào chừng 20m là bạn có thể  thăm những vườn hạt dẻ.

Xưa kia, dẻ là loại cây sống trong rừng già, thường trổ hoa vào đầu xuân rồi kết trái thành từng chùm. Hoa dẻ khi nở thơm nức cả khu rừng nhưng chùm quả lại không mấy hấp dẫn bởi vỏ là lớp gai xù xì, nhọn hoắt, cầm không khéo là bị đâm bất kỳ lúc nào. Cuối thu, đầu đông, vỏ quả dẻ tách ra, làm lộ rõ những hạt dẻ tròn tròn, vỏ màu nâu sẫm cứng như sừng mun. Chỉ độ vài ngày hạt dẻ rụng xuống chân gốc.

 

Hạt dẻ Trùng Khánh là đặc sản nổi tiếng của Cao Bằng. Ảnh: Internet

Người Dao, người Tày vào rừng nhặt hạt dẻ về luộc, nướng, rang ăn thấy bùi bùi, ngọt ngọt. Biết đây là loài cây cho loại hạt ngon và bổ dưỡng nên họ mang giống dẻ về trồng trong khu vườn nhà mình, mùa dẻ rụng hạt, họ nhặt và mang ra chợ bán.

Hạt dẻ Trùng Khánh thường nhỏ nhất cũng bằng ngón chân cái, vỏ lụa rất mỏng, hạt màu vàng sẫm, bùi và thơm ngậy đặc biệt. Để chế biến các món ăn thường vỏ hạt dẻ rất cứng nên muốn nó chín cần phải luộc kỹ. Có người còn cẩn thận khía sẵn vài đường trên vỏ hạt để khi chín dễ bóc. Sau khi luộc chín, người ta đem hạt dẻ rang lại một lượt đến khi dậy mùi thơm tự nhiên. Từ đó người chế biến có thể ninh hạt dẻ với chân giò như một món hầm, có thể xay bột hạt dẻ làm nhân bánh, hoặc hấp hạt dẻ để ăn như kiểu người ta hấp hạt mít...

Hạt dẻ rang là món ăn vặt thú vị khi trời se lạnh. Thường người ta dùng cát để rang sẽ làm hạt chín đều và không bị cháy. Rang hạt dẻ cần có kinh nghiệm, phải biết nhìn màu, độ nảy, mùi thơm và nghe tiếng kêu khi chín để dừng lửa đúng lúc. 

 

Hạt dẻ rang thơm nồng nàn trong những ngày đông. Ảnh: Internet

Cầm trên tay một nắm hạt dẻ rang Trùng Khánh nóng hổi, hít mùi hương nồng nàn bay lên vào một đêm đài báo gió mùa đông bắc, bạn mới cảm nhận được hết cái thú của món ăn dân dã này.

Có dịp tới Cao Bằng, bạn sẽ được đi dưới những tán cây dẻ thoang thoảng hương và thưởng thức vị bùi bùi của hạt dẻ. Dù có hình dạng xấu xí, xù xì, nhưng hạt dẻ Trùng Khánh được coi như món quà độc đáo và là một trong những điều khiến du khách nhớ mãi về mảnh đất Cao Bằng hùng vĩ.